គ្រឹះសេដ្ឋកិច្ចខែ្មរនាយសម័យអង្គរ


ហេតុអ្វីបានជាបុព្វបុរសយើង​ជ្រើរើសយកអង្គរធ្វើជារាជធានី?​តើនេះជាចៃដន្យឬជាការជ្រើសរើសមួយមានមួលហេតុជាក់លាក់? តាមការវិភាគពិចារណារកហេតុផលយើងបានដឹងថាតំបន់អង្គរ
1-ស្ថិតនៅចំកណ្តាលរាជាណាចក្រ
2-​ជាទីប្រជុំផ្លូវជំនួញទាំងផ្លូវគោកទាំងផ្លូវទឹក
3-សម្បូណិដោយធនធានធម្មជាតិដូចជាត្រីនៅបឹងទនេ្លសាបម្រីគីម្រីតា​ឈើល្អៗ​គ្រប់ប្រភេទថ្មភក់សម្រាប់សង់ប្រាសាទនៅ
ភ្មំគូលែនដែកនិងដីឥដ្ឋនៅភ្នំដែកនិងភ្នំដងរែក។ល។
4-មានទីវាល​ទំនាបសំរាប់ធ្វើកសិកម្ម។
អំណោយផលខាងធម្មជាតិគួបផ្សំជាមួយគំនិតច្នៃប្រឌិតមធ្យោ

បាយនិងបច្ចេកទេសរបស់មនុស្សដែលមានឋាមពលខ្លាំងក្លាស្វាហាប់ក្នុងជំនាន់

នោះដែលចេះតស៊ូស្វិតស្វាញចំពោះការងារបាននាំឪ្យេសេដ្ឋកិច្ចរីកចំរើនលូតលាស់

ជាអតិបរមា។អ្នកប្រាជជាច្រើនបានខិតខំធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវត្រិះរិះពិចារណា

អំពីឥទ្ធិពលនៃមជ្ឈដ្ឋានរូបវន្ត(milieuphysique)ទៅលើការកកើតឡើងនៃអរិយធមិ

សម័យអង្គរមានលោកពែ្យរគូរូ(PierreGourou)ជាដើម។លោកបានគូសបញ្ឆាក់ថា

កត្តាភូមិសាស្រ្តប្រាកដជាមានសារសំខាន់បំផុតក្នុងការញុំងអរិយធមិមួយឪ្យកើតឡើង

និងឪ្យរីកដុះដាលចំរើនរុងរឿង។ទន្ទឹមនិងបញ្ហានេះគេក័័សង្កេតឃើញផងដែរថាស្ថានភាព

ទឹកដីល្អប្រសើរអំណោយផលពីធម្មជាតិអាចធ្វើឪ្យមនុស្សទៅជាខ្ជិលច្រអូសខ្វះគំនិតច្នៃប្រឌិតមិន

ចេះប្រឹងប្រែងប្រយុទ្ឌជាមួយធម្មជាតិដោយអាងថាគេអាចរស់នៅបានស្រួលដោយមិនបានខ្វល់ខ្វាយ

ស្ទុះស្ទាចង់មានចង់បានអ្វីទៀតទេ។តើមានកត្តាអ្វីខ្លះជាធាតុផ្សំដើម្បីជំរុញឪ្យខែ្មរសម័យអង្គរឈានឆ្ពោះ

ទៅកាន់វឌ្ឍភាពនៅលើគ្រប់វិស័យយ៉ាងនេះ?









វប្បធម៌និងអរីយធម៌ខ្មែរក្រោយសម័យអង្គរ


ចាប់តាំងពីការបោះបង់ចោលក្រុងអង្គរជារាជធានីបូរាណខ្មែរមកនោះ ខ្មែរយើងហាក់មានជំនឿថា
ក្រោយ ​សម័យអង្គរ យើងមិនមានអ្វីជាសំខាន់ទៀតទេ ក្នុងសិល្បៈខ្មែរ។ តែការពិតមិនដូច្នោះឡើយ។ ផ្នែកសិល្បៈ ​អក្សរសាស្រ្ត ជំនឿសាសនាជំនាន់នោះមានឥទ្ធិពលខ្លាំងមកលើជីវភាពរបស់យើងរាល់ថ្ងៃ។
ចាប់តាំងពីការបោះបង់ចោលក្រុងអង្គរជារាជធានីបូរាណខ្មែរមកនោះ ខ្មែរយើងហាក់មាន
ជំនឿថា ក្រោយសម័យអង្គរ យើងមិនមានអ្វីជាសំខាន់ទៀតទេ ក្នុងសិល្បៈខ្មែរ។ តែការ
ពិតមិនដូច្នោះឡើយ។ ផ្នែកសិល្បៈ​អក្សរសាស្រ្ត​ជំនឿសាសនា​មានឥទ្ធិពលខ្លាំងមកលើ​ជីវភាពរបស់យើងរាល់ថ្ងៃនេះ។
អស់លោកអ្នកនាង ក្នុងនាទីកម្រងសង្គមនៃវិទ្យុអូស្ដ្រាលីថ្ងៃនេះ ខ្ញុំអ៊ុជមន្ថាសូមលើកយក​ការពន្យល់
មួយរបស់លោកសាស្រ្តាចារ្យបណ្ឌិត អាំង ជូលាន នៃមហាវិទ្យាល័យបូរាណវិទ្យា
នៅរាជធានីភ្នំពេញ អំពីសារសំខាន់នៃវប្បធម៌ខ្មែរយើង នៅក្រោយសម័យអង្គរ ឬហៅថា
សម័យកណ្ដាល តមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ។

គំនិតដែលយើងគួរពិចារណាគឺ បើយើងនៅមានបណ្ដាជនខ្មែររស់នៅរហូតមកទល់នឹងពេល
នេះគឺថា ក្នុងរយៈពេលតាំងពីប្រហែលសតវត្សទី១៥មកនោះ មានយ៉ាងតិចក៏៥០០ឆ្នាំមក
ហើយដែរ។ ដូច្នេះ ក្នុងពេលនេះបណ្ដាជនខ្មែរនៅតែរក្សាបែបទំនៀមទម្លាប់ វប្បធម៌ អរីយធម៌
របស់ខ្លួនជានិច្ច។

លោកសាស្រ្តាចារ្យបណ្ឌិត អាំង ជូលាន នៃមហាវិទ្យាល័យបូរាណវិទ្យានៅប្រទេសកម្ពុជា​
បានមានប្រសាសន៍ពន្យល់ថា ខ្មែរយើងមាននិន្នាការគិតថាវប្បធម៌និងអរីយធម៌ខ្មែរហាក់​
បាត់បង់អស់នៅក្រោយសម័យអង្គរ។ លោកថាតាមព្រត្តិការណ៍ពិត មិនដូច្នោះទេ។ វប្បធម៌​
និងអរីយធម៌ខ្មែរនៅតែមានសារសំខាន់ដដែល ក្នុងជំនាន់ក្រោយសម័យអង្គរ ទោះជាមានការ​
ប្ដូរសាសនាទៅកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនានោះក៏ដោយ។លោកពន្យល់អំពីបញ្ហានេះតទៅទៀត។

សំឡេងលោកបណ្ឌិតអាំងជូលាន

មួយវិញទៀត លោកបដិសេធថា អង្គរមិនមែនត្រូវគេបោះបង់ចោល ហើយគ្មានមនុស្សរស់
នៅសោះនោះឡើយ។

សំឡេងលោកបណ្ឌិតអាំងជូលាន

អស់លោកអ្នកនាងកំពុងស្ដាប់នាទីកម្រងសង្គមនៃវិទ្យុអូស្ដ្រាលី។

លោកសាស្រ្តាចារ្យបណ្ឌិតអាំងជូលានបានអធិប្បាយដែរអំពីសិលាចារឹកដែលមាននៅលើ
ប្រាសាទអង្គរ ដែលជាឯកសារបានចារឡើង សម្រាប់យើងអាចយល់បានអំពីជំនាន់ក្រោយ
សម័យអង្គរ ដែលហៅថាសម័យកណ្ដាលនោះ។

សំឡេងលោកបណ្ឌិតអាំងជូលាន
សម័យកណ្ដាលនោះក៏បានទុកបន្សល់មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ នូវស្នាដៃសំខាន់ៗក្នុងអក្សរ
សាស្រ្តខ្មែរផងដែរ។ ចំណែកឯការប្រើភាសាក៏មានការផ្លាស់ប្ដូរពីការប្រើសំស្រ្កឹតដែរ ដូច
លោកសាស្រ្តាចារ្យបណ្ឌិត អាំង ជូលាន មានប្រសាសន៍តទៅទៀតនេះ។
សំឡេងលោកបណ្ឌិតអាំងជូលាន
អំបាញ់មិញគឺប្រសាសន៍លោកសាស្រ្តាចារ្យបណ្ឌិត អាំង ជូលាន នៃមហាវិទ្យាល័យបូរាណ
វិទ្យានៅប្រទេសកម្ពុជា។







សម័យដើម និង សម័យអង្គរ

មនុស្សដែលមានរូបរាងស្រដៀង ហើយដែលប្រហែលជានិយាយភាសាដូច ជនជាតិខ្មែរសព្វថ្ងៃ បានរស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាអស់រយៈពេលប៉ុន្មានពាន់ឆ្នាំ មកហើយ មុនពេលដែលពួកគេ ចាប់ធ្វើកំនត់ត្រាដែលខ្លះមាននៅសេសសល់ដល់ សព្វថ្ងៃនេះនាសតវត្សទី៦។ មុននឹងឈានដល់ដើមសម័យនេះ ខ្មែរបានចាប់ផ្តើម បង្កើតនូវឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ អាវុធ និង គ្រឿងតុបតែង​នានាជាបន្តបន្ទាប់អំពីថ្ម សំរិទ្ធ និង លង្ហិនរួចមកហើយ។ បីបួនសតវត្សក្រោយមក ពួកគេបានស្វែងរក និង ចាប់យកនូវតួអក្សរ, រូបភាព និង ពាក្យពេជន៍ដ៏​វិសិដ្ឋ (ភាសាសំស្រ្កឹត) ជាច្រើន​ពីឥណ្ឌា។ ពួកគេ ក៏បានផ្លាស់ប្តូរពីការប្រមាញ់ និង ប្រមូលផ្តុំបែបពនេចរ មកជា​ការផលិតស្រូវដ៏ស្ថិតស្ថេរសំរាបភូមិឃុំរបស់គេ។ ពួកគេ ក៏បានបង្កើតជាតំបន់ក្រុង​នានានៅភាគខាងត្បូងប្រទេសកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន និង នៅក្នុងទឹកដីដែលយើង សព្វថ្ងៃហៅថាវៀតណាម ហើយបានបង្កើតបានជាបណ្តាញធារាសាស្រ្ត និង ព្រែកជីកដ៏ទូលំទូលាយ។

យើងបានដឹងអំពីវិធីដែលអាណាចក្រដំបូងៗទាំងអស់នេះបានកកើតឡើងតាមរយៈ សិលាចារិក និង កំនត់ហេតុដ៏រប៉ាត់រប៉ាយជា​ភាសាចិនយ៉ាងច្រើន។ លោក Michael Vickery​​ បានសរសេរថា នគរដំបូងទាំងអស់នេះ “ត្រូវបានផ្សំឡើងដោយតំបន់ សាមន្តរាជតូចៗជាច្រើន ដែលត្រូវបានបែងចែកចេញជាពីរវណ្ណៈ (អ្នកដឹកនាំ និង ប្រជារាស្រ្ត ធម្មតា) និង បីកំរិតធំៗ៖ ប្រធាន ឬ ព្រះរាជា, មន្រ្តី ឬ អ្នកមានមុខមាត់ និង ប្រជារាស្ត្រសាមញ្ញ”។ អ្នកដែល​មានអំណាច បានផ្តល់ជូននូវការការគាំពាជា ប្រចាំ ក្នុងខណៈពេលដែល គំរោងការងារធារាសាស្រ្តនានា បានជួយធានាឲ្យមាន​ការប្រមូលផលយ៉ាងទៀងទាត់។ ប៉ុន្តែ សិលាចារិកនានា ហាក់ដូចជាមិនបាន រៀបរាប់អំពី គោលគំនិតទាក់ទងនឹងការដែលសមធម៌បានជ្រាបចូលក្នុង ការសំរេចចិត្តនយោបាយនានានៅឡើយ។

នៅក្នុងសម័យអង្គរ ការរៀបចំឋានានុក្រមទាំងនេះ (និង បញ្ហាដ៏ក្តៅគគុកទាក់ទងនឹង “វណ្ណៈ”, “ទាសករ” និង “ការបង្កើតរដ្ឋ”) មានសភាពកាន់តែស្មុគស្មាញឡើង ដោយសាររដ្ឋកាន់តែបង្កលក្ខណៈរំខាន​ ហើយព្រះរាជារឹតតែមានអំណាចឡើង។ ចាប់ពីពេលនោះមក ក៏ចាប់ផ្តើមមាននូវការកាត់ផ្តាច់ឥតឈប់ឈរ រវាងភូមិឃុំ និង គ្រួសារ និង​រវាងចំណាប់អារម្មណ៍ផ្នែកសម្ភារៈរបស់ពួកគេ និង អ្វីដែលជាការទាមទារ របស់អ្នកមានអំណាច។ នៅពេលដែលរដ្ឋរឹតតែខ្លាំង មន្រ្តីនៅក្នុងភូមិឃុំនិងតំបន់ ច្រើនតែទន់ខ្សោយ ហើយនៅពេលដែលរដ្ឋចុះទន់ខ្សោយ រដ្ឋអំណាចភូមិឃុំ និងក្នុងតំបន់បែរជាមានអំណាចច្រើនបង្គួរ (បើមិនបាន ច្រើនស្មើនឹងរដ្ឋ)។ ខ្ញុំ សង្ស័យថា ព្រះរាជានានានៃសម័យនោះ គឺអាចប៉ះពាល់បាន ហើយក៏មិនល្អឥតខ្ចោះ ដូចត្រូវបានរៀបរាប់ក្នុងសិលាចារិកនោះឡើយ ហើយបញ្ហាអំពើហឹង្សា និង ភាពវឹកវរនៅក្នុងនគរ មានលេចឡើង ច្រើនជាងអ្វីដែលត្រូវបានសារភាព និង រ៉ាយរ៉ាប់នៅក្នុងសិលាចារិកទៅទៀត។ ប៉ុន្តែ វាមានលក្ខណៈគ្រោះថ្នាក់ខ្លាំងណាស់​ក្នុងការទស្សន៍ទាយបែបនេះ ដោយហេតុថាកំនត់ត្រាទាំងអស់នោះ ច្រើនតែ​មិនសូវពេញលេញចប់ចុងចប់ដើម និងដោយសារប្រជាពលរដ្ឋសាមញ្ញ ដែលជាធម្មតាសមតែចាប់អារម្មណ៏ខ្លាំងចំពោះបញ្ហាសមធម៌ បែរជាចូលរួមស្ទើរតែ ទាំងអស់ក្នុងនាមជាអ្នកបំរើដ៏ស្មោះស្ម័គ្រជូនដល់ព្រះរាជា និង មូលដ្ឋានសាសនា​នានា។

ដូចជាពេលនេះដែរ សហគមន៍ និង ក្រុមគ្រួសារតូចៗនានានៅកម្ពុជា តែងតែខិតខំដើម្បីទទួលបាននូវ​សេចក្តីសុខ និង​ ភាពស្រុះស្រួល គឺធ្វើយ៉ាងណាឲ្យជីវភាពរបស់គេ​ (ដែលរួមមានការរស់នៅ, ការចិញ្ចឹមកូនចៅ, ការដាំដុះ និង ការប្រារព្ធបុណ្យទានជូនដល់ព្រលឹងបុព្វបុរសឬ​អ្នកតា) អាចបន្តទៅបាន។ អ្នកភូមិទាំងនោះ បានពឹងផ្អែកយ៉ាងខ្លាំងទៅលើចៅហ្វាយនាយ ដែលអាចការពារពួកគេពីការទាមទាររបស់រដ្ឋ។ ការរៀបចំទាំងនេះ សុទ្ធតែបានជួយ​ជំរុញឲ្យមាននូវសមធម៌មួយបែបក្នុងកំរិតតូចមួយនៅក្នុងចំណោមអ្នកចូលរួម​ទាំងអស់។ ចំណែកឯរដ្ឋខ្លួនឯងវិញ បានធ្វើការយ៉ាងសកម្មតាមរយៈបណ្តាញ​អ្នកចូលរួម និង តាមរយៈអាទិភាពសំខាន់ៗមួយចំនួន ដែលជួនកាលត្រូវបាន បន្ធួរបន្ថយដោយសារការសម្តែងចេញនូវភាពស្មោះស្ម័គ្រ​​និង ក្តីបារម្ភ។

បើយោងតាមគំនិតបែបសតវត្សទី២១វិញ យើងអាចសន្និដ្ឋានបានថា ភាពវឹកវរ និងការមិនសប្បាយចិត្តជាច្រើន បាន​កើតមានឡើងដោយសារវិសមធម៌ នៃអំណាចនាសម័យអង្គរ។

តែទោះជាយ៉ាងណា សេចក្តីសនិដ្ឋាននេះ អាចជាការយល់ច្រឡំ។ នៅពេលរុងរឿងបំផុត អង្គរគឺជាក្រុងដែលធំជាងគេលើលោក តែមានដង់ស៊ីតេ ប្រជាជនទាប។ ទីក្រុងដែលមានផ្ទៃដីជាង ១.០០០គីឡូម៉ែតការ៉េនេះ មានប្រជាពលរដ្ឋចំនួនប្រមាណ៧០០.០០០នាក់។ កត្តាជាច្រើនបន្ថែមពី លើការប្រើអំណាច ឃោរឃៅ បំភិតបំភ័យ និង ការជិះជាន់កេងប្រវ័ញ្ច បានបង្រ្កាបមនុស្សជាច្រើនឲ្យស្ថិតនៅក្រោមបញ្ជា។ អ្នកការទូតចិននាម ជី តាក្វាន់ បានរៀបរាប់នាឆ្នាំ១២៩៦ ថា អង្គរ ជាក្រុងដ៏ធំហើយរុងរឿងមួយ។ ខ្ញុំសង្ស័យថា កត្តាដែលជំរុញឲ្យមនុស្សសុខចិត្តនៅក្រោមបញ្ជាបានយូរយ៉ាងនេះ​ រួមមានកត្តា មានទឹកគ្រប់គ្រាន់ កត្តារកអាហារបានងាយស្រួល កត្តាទទួលបានការការពារពី សំណាក់យោធា និង កត្តាដែលបុគ្គលខ្លួនឯងមាន អារម្មណ៍ថាខ្លួនគេជាចំណែកមួយ នៃទឹកដី ដែលត្រូវបានប្រោះព្រំឲ្យពរដោយទេវៈ និង ព្រះរាជាមួយនេះ។ មនុស្សម្នាសាមញ្ញទាំងអស់នៅក្នុងក្រុងអង្គរ ស្ទើរតែគ្រប់ពេលតែងរួចផុតពី ទុក្ខវេទនានៃការបំបិទសិទ្ធ ប៉ុន្តែយើងនៅតែមិនអាចនិយាយបានថា ពួកគេសុទ្ធតែបានរើសយកជីវភាពបែបនេះនោះដែរ។ ពួកគេ សុទ្ធតែគ្មាន បទពិសោធន៍ ឬក៏ទស្សនទាន អំពីពិភពមួយផ្សេងទៀត ដែលមានស្ថានភាពសង្គម គួរឲ្យទាក់ទាញ ហើយ​ស្មើភាពជាងនេះ។










ប្រាសាទអង្គរវត្ត


នៅលើផែនដី​មាន​​កន្លែង​មិន​ច្រើន​ទេ​ដែល​អាច​ប្រកួត​ប្រជែង​នឹង​ភាព​ត្រចះ​ត្រចង់​នៃ​ប្រាសាទ​អង្គរវត្ត។ អង្គរវត្ត​គឺ​ជា​សំនង់​ខាង​សាសនា​ធំជាង​គេ​នៅលើពិភពលោក។​ ពិត​ហើយ​នេះ​ជា​អច្ឆរិយវត្ថុ​មួយ​នៃ​ ពិភពលោក។ ប្រាសាទ​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ជឿថា​ប្រើ​ជា​ប្រាសាទ និង​ជា​ផ្នូរសំរាប់​ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២ នៅ​ចំ​កណ្តាលចក្រភព​ខ្មែរ​នៅ​ពាក់​កណ្តាល​ទី​មួយ​នៃ​សតវត្ស​ទី​១២។ អង្គរវត្ត​ត្រូវបាន​ថែ​រក្សា​ល្អ​បំផុត​នៅក្នុង​ចំនោម​​ប្រាសាទ​នៅ​សម័យអង្គរ។ ប្រាសាទ​ផ្សេងៗ​ទៀត​និង​ទីក្រុង​ដែល​មាន​កំពែង​ព័ទ្ធ​ជុំវិញ​អង្គរធំ មាន​ន័យ​ថា​ស្ថាបត្យកម្ម​ខ្មែរ​ទាក់ទង​នឹង​គំនិត​នៃ​ប្រាសាទ​ភ្នំ។ ពេល​កសាង​ប្រាសាទ​អង្គរវត្ត​នៅ​ដើម​សតវត្ស​ទី​ ១២​ រឿងនេះ​ត្រូវ​បាន​គេគិត​យ៉ាង​ល្អិត​ល្អន់ តួ​ប៉ម​កណ្តាល​ត្រូវ​បាន​ហ៊ុំ​ព័ទ្ធ​ដោយ​កំពូល​ ៤។ កំពូល​កណ្តាល​តំនាង​អោយ​ភ្នំ​ព្រះ​សុមេរុ​ក្នុង​រឿង​ទេវកថា ជា​ភ្នំ​ពិសិទ្ធ​នៅ​ចំ​កណ្តាល​ចក្រវាឡ ដែល​ជា​លំនៅដ្ឋាន​នៃ​ព្រះ​នរាយណ៍ (វិស្ណុ) ក្នុង​សាសនា​ហិណ្ឌូ។ កំពូល​ទាំង​៥​ជា​​និមិត្តរូប​នៃ​​កំពូល​ទាំង​៥​របស់​ភ្នំ​សុមេរុ។ វា​ពិបាក​នឹង​អធិប្បាយតាម​ពាក្យ​សំដី​ចំពោះ​ភាព​សំបើម​នៃ​អង្គរវត្ត ប៉ុន្តែ​វាអាច​ពន្យល់​ជា​ផ្នែក​ដោយ​​​ការ​មើល​ទៅ​លើ​ទំហំ​រួម។ ប្រាសាទ​ត្រូវ​ព័ទ្ធ​ដោយ​​ទក្សិណទឹក ដែល​ដូច​គ្នា​ទៅ​នឹង​ប៉ម​នៃ​ទីក្រុង​ឡុង ដែល​បាន​​កសាង​ឡើង​ក្នុង​ពេល​ប្រហាក់​ប្រហែល​គ្នា​ មើល​ទៅ​មិន​ខុស​គ្នា​ច្រើន​ទេ​ទៅ​នឹង​ប្រលាយ​ចំការ។​ ទក្សិណ​ទឹក​មាន​ទទឹង ១៩០ម និង បង្កើត​បាន​ជា​រាង​ចតុកោណ​កែង ១,៥គ.មx១,៣គ.ម។ គិត​មើលទៅថា​​វា​ពិបាក​ចំពោះ​កំលាំង​វាយ​​ប្រហារផ្សេងៗ​ដែល​មាន​ការ​ការពារ​ដ៏​មាំ​មួន។ ប៉ុន្តែ​ទក្សិណ​គ្រាន់​តែ​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​មហា​សមុទ្រ​ព័ទ្ធ​ជុំវិញ​ពិភពលោក​នៃ ​ប្រាសាទ​ក្នុង​សាសនា​ហិណ្ឌូ​ជា​ជាង​ប្រើ​ជា​កំពែង​ការ​ពារ។​ របង​ព័ទ្ធ​ជុំវិញ​នៅ​មាត់​ទក្សិណ​ខាង​ក្នុង​​ចតុកោណ​ដែង​មាន​ទំហំ​ ១០២៥មx៨០០ម មាន​ក្លោង​ទ្វារ​មួយ​នៅ​ផ្នែក​ជ្រុង​និមួយៗ។​ ប៉ុន្តែ​វា​​ខុស​ប្រក្រតី​​ចំពោះ​ឥទ្ធិពល​សំខាន់​នៃ​សាសនា​ហិណ្ឌូ​នៃ​ ប្រាសាទ​សម័យ​អង្គរ។​ ច្រក​ចូល​សំខាន់​បែរ​មុខ​ទៅ​ទិស​ខាង​លិច។ ក្លោង​ទ្វារ​ចូល​នេះ​គឺ​តុប​តែង​ដោយ​រោង​ទងគឺ​ទទឹ​ង​២៣៥ម​ដែល​មាន​ទ្វារ​៣។ ទោះ​បី​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ រតនសម្បត្តិ​ដ៏​ឆ្នើម​បំផុត​របស់​ប្រាសាទ​គឺ​មាន​ក្បាច់​ចំលាក់​រាប​២គម​ នៅជុំវិញ​ជញ្ជាំង​រោង​ថែវ​ខាង​ក្រៅ​ដែល​មាន​ចំលាក់​ទេវតា​និង​អប្សរា​រាប់​ រយ។​ ចំលាក់​សាំញ៉ាំ​នៅ​តាម​រោង​ថែវ​ប្រាប់​នូវ​រឿង​ផ្សេងៗ​ដូចជា​ ព្រះ​នរាយណ៍ ជ័យជំនះ​របស់​
ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២នៅ​លើ​សមរភូមិ។​ បរិវេណ​គ្រប​ដណ្តប់​ដោយ​ផ្ទៃ​ដី​៨១​ហិចតា។



ប្រាសាទបាយ័ន


ប្រាសាទ​ភ្នំ​មួយ​នេះ​មាន​ទី​តាំង​នៅ​កណ្តាល​ទីក្រុង​អង្គរធំ​ ហើយ​ត្រូវ​បាន​សាង​សង់​ឡើង​ដោយ​ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧​ដែល​សាង​សង់​ប្រកប​ទៅ​ដោយ​ក្បាច់​រំលេច​ឡើង​ជា​រាង​សាជី​ជ្រុង​​ មាន​ផ្លូវ​ចូល​ពី​ខាង​កើត​ និង​មា​ន​ចំនួន៣ជាន់​ទៀត​ផង។​ ចេតិយ​ធំ​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចំ​កណ្តាល​នៃ​តួ​ប្រាសាទ​ទាំង​មូល​ត្រូវ​បាន​ឡោម​ព័ទ្ធ​ដោយ​កំពូល​ប្រាសាទ​តូចៗ​ចំនួន​ ៥៤​ប្រាសាទ​ ដែល​មាន​មុខ​ធំៗ​តំនាងអោយ​មុខ​របស់​ លោកេស្វរៈ តែ​រូប​ចំលាក់​ទាំង​អស់​នោះ​មាន​លក្ខណៈ​ពិសេស​ដូច​ទៅ​នឹង​មុខ​របស់​ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧　ដែរ។ រូប​ចំលាក់​ទាំង​អស់​បែរ​មុខ​ទៅ​គ្រប់​ទិស​ធំៗ​ទាំង​បួ​ន ទោះ​បី​ជា​អ្នក​ស្ថិត​នៅ​កន្លែង​ណា​នៃ​តួ​ប្រាសាទ​ក៏​ដោយ​ ក៏​អ្នក​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ក្រសែ​ភ្នែក​ និង​ទឹក​មុខ​ញញឹម​ប៉ប្រឹម​មិន​ចេះ​រីង​ស្ងួត​របស់​អ្នក​ទាំង​នោះ​ដែរ។ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧​គឺ​ផ្ទុយ​ពី​បុព្វការី​ជន​របស់​ព្រះ​អង្គ​ ដែល​គោរព​អាទិទេព​នៃ​សាសនា​ហិណ្ឌូ គឺ​ព្រះ​សេវៈ និង​ព្រះ​វិស្ណុ។​ ព្រះ​អង្គ​បាន​ជ្រើស​យក​ពុទ្ធ​សាសនា​មហាយាន​ធ្វើ​ជា​សាសនា​របស់​ព្រះ​នគរ។ ប្រាសាទបាយ័ន​មាន​ទីតាំង​នៅ​ដាច់​ចេញ​ពី​ប្រាសាទ​នានា​​នៃ​បរិវេណ​អង្គរ។

ប្រសាទតាកែវ

ប្រាសាទ​នេះ​គឺ​ជា​លទ្ធផល​ផ្លែ​ផ្កា​មួយ​ ក្រោម​ការ​ខិត​ខំ​ប្រឹង​ប្រែង​របស់​ព្រះ​បាទ​សូរ្យវរ្ម័ន​ទី​១ នា​សតវត្ស​ទី​១០​ ដើម្បី​ឧទ្ទិស​ថ្វាយ​ដល់​ព្រះ​សិវៈ។​ ប្រាសាទ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ស្ថាបនា​ឡើង​ជា​រាង​សាជី​ដែល​មា​ន​៥​ដំនាក់​ និង​មាន​កំពស់​២០ម៉ែត្រ​ប៉ុន្តែ​ជា​អកុសល​ប្រាសាទ​តាកែវ​មួយ​នេះ​មិន​បាន​សាង​សង់​រួច​រាល់​ជា​ស្ថាពរ​នោះ​ទេ។


ស្រះស្រង់


ស្រះ​ស្រង់​គឺ​ជា ​ស្រះ​មួយ​ដែលសាង​សង់​សំរាប់​ព្រះ​រាជា​ និង​មាន​ទីតាំង​នៅ​ទល់​មុខ​ខ្លោង​ទ្វារ​ខាង​កើត​នៃ​ប្រាសាទ​បន្ទាយ​ក្តី​។ បើ​តាម​ដឹង ស្រះ​នេះ​​គឺ​ជា​កន្លែង​សំរាប់​ព្រះ​រាជា​ស្រង់​ទឹក។



ប្រាសាទបាពូន

ប្រាសាទ​នេះ​ត្រូវ​បាន​សាង​សង់​ឡើង​ដោយ​ព្រះ​បាទ​ឧទយា​ទិត្យវរ្ម័ន​​ទី២​ និង​ជា​ស្ថាបត្យកម្ម​ដែល​​ទ្រុឌ​ទ្រោម​ជាង​គេ​ក្នុង​ចំនោម​ប្រាសាទ​នៅ​បរិវេណ​អង្គរ។ វា​គឺ​ជា​ប្រាសាទ​ដែល​បង្ហាញ​ពី​ភាព​ដ៏​សម្បើម​អស្ចារ្យ​មួយ​ក្នុង​ចំនោម​ប្រាសាទ​ចាស់ៗ​ដែល​នៅ​សេស​សល់។​ ប្រាសាទ​ភ្នំ​មួយ​នេះ​គឺ​សាង​សង់​ឡើង ដើម្បី​ឧទ្ទិស​ថ្វាយ​ដល់​ព្រះ​សិវៈ តែ​​ចំពោះ​រូប​ចំលាក់​ជាច្រើន​ត្រូវ​បាន​គេ​មើល​ឃើញ​ថា​ បាន​បង្ហាញ​ពីហេតុ​ការណ៍​ចម្បាំង​របស់​ព្រះ​វិស្ណុ។​ ហើយ​ប្រាសាទ​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​កំពុង​ស្ថាបនា​អោយ​ដូច​ដើម​ឡើង​វិញ​ផង​ដែរ។

ប្រាសាទប្រែរូប

ប្រាសាទ​នេះ​សាង​សង់​ឡើង​នៅ​ក្នុង​សតវត្ស​ទី​១០​ដោយ​ព្រះ​បាទ​រាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី​២។ នៅ​ក្នុង​ការ​ស្ថាបនា​នេះ​យើង​អាច​ឃើញ​បន្ទប់​ធំ​វែងៗ ដែល​ជា​បន្ទប់​យ៉ាង​សាមញ្ញ​បំផុត​ជាមួយ​នឹង​ច្រក​ចូល​តូចៗ​បន្តបន្ទាប់​ជា​ច្រើន។ ប្រែរូប​គឺ​មាន​ន័យ​ថា​ក្រលា​ខ្លួន​ហើយ​ប្រជាជន​ខ្មែរ​មាន​ជំ​នឿ​ថា​ ប្រាសាទ​នេះ​គឺ​ជា​បូជនីយដ្ឋាន​សំរាប់​បញ្ចុះ​សព។

ប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត

បាន​​សាង​សង់​ឡើង​នៅ​សតវត្ស​ទី​១០​ផង​ដែរ​ដោយ​​ព្រះ​បាទ​រាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី​២។ ប្រាសាទ​នេះ​ស្ថិត​នៅ​លើ​កូន​កោះ​តូច​មួយ​នៅ​ចំ​កណ្តាល​ភាគ​ខាង​កើត​បារាយណ៍។​ ហើយ​មាន​លក្ខណៈ​ជា​ប្រាសាទ​ភ្នំ តែ​យើង​អាច​​ទៅ​កាន់​កោះ​នោះ​បាន​តែ​ដោយ​សារ​ទូក​ប៉ុណ្ណោះ។ ដោយ​យោង​ទៅ​លើ​សិលា​ចារឹក​ដែល​នៅ​ជិតៗ​នោះ យើង​អាច​សន្និដ្ឋាន​បាន​ថា​​ព្រះ​បាទ​រាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី​២សាង​សង់​ប្រាសាទ​នេះ​ឡើង​ដើម្បី​ឧទ្ទិស​ដល់​ព្រះ​មាតាបិតា​របស់​ព្រះ​អង្គ។



ខេត្តសៀមរាបនៅមុនសម័យអង្គរ



អ្នកស្រាវជ្រាវខាងប្រវត្តិវិទ្យា និងបុរាណវិទ្យាជាច្រើន បានអះអាងថាប្រវត្តិសាស្រ្តនៃតំបន់សៀមរាប អង្គរបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅ ឆ្នាំ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ ក្រោយពី ព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះបានយាងមកពី ប្រទេសជ្វានៅឆ្នាំ៨០០ នៃគ្រិស្តសករាជ។ តាមឯកសារខាងលើបានឲ្យដឹងថា សេ្តចជ័យវរ្ម័នទី២ កាលក្នុងដំណាក់កាលទី២ ទ្រង់គង់នៅ ទីក្រុងឥន្រ្ទបុរៈ នៅ ខេត្តកំពង់ចាម បន្ទាប់មកគង់នៅលើ ភ្នំគូលែន និង ចុងក្រោយបំផុតទ្រង់គង់នៅ ទីក្រុងមារីមារាល័យឬ ទីក្រុងរលួស ដែលជារាជធានីដើមនា សម័យអង្គរ។ លោកបណ្ឌិតមីសែល ត្រាណេបានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងថា វប្បធម៌‌អង្គរបានផ្តើមឡើង នៅក្នុងឆ្នាំ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជ គឺនៅពេលដែល ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ បានអភិសេកជាព្រះមហាក្សត្រ នៅលើ ភ្នំគូលែន។ ការអភិសេករបស់ទ្រង់ គឺឈរលើមូលដ្ឋាន នៃពិធីទេវរាជ ដែលបានផ្តល់ ចំពោះ ព្រះអង្គនូវ មហិទ្ធិប្ញទ្ធិ ដើម្បីធ្វើការ បង្រួបបង្រួមជាតិ ។ ការអះអាងបានបង្អាញឲ្យដឹងទៀតថា វប្បធម៌‌សម័យបុរេអង្គរ(មុនអង្គរ)គឺ ឯកសារ មួយចំនួនបាន ផែ្អកតាមកំណត់ហេតុ ចិន។ ឯកសាររបស់គេបាន សំអាងលើកំណត់ត្រាផង និង ស្ថាបត្យកម្មប្រាង្គប្រាសាទមួយចំនួនផង ។ ឯព្រឹត្តិការណ៍ ដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់ ជាខ្លាំងមួយទៀត គឺក្នុងអំឡុង សម័យចេនឡា នៅលើទឹកដីបវរនៃ ខេត្តសៀមរាបអង្គរ។ កំណត់ហេតុ ចិនបានឲ្យដឹងថា ទីក្រុងដំបូងបំផុត នៅខេត្តសៀមរាបមានឈ្មោះថា "នគរគម្ពីរ" ដែលសិ្ថតនៅរវាងបារាយណ៍ខាងលិច និងបារាយណ៍ខាងកើតនៃ តំបន់សៀមរាបអង្គរ។ សេ្តចខែ្មរដែលសោយរាជ្យសម្បត្តិនៅ នគរគម្ពីរនេះគឺ ព្រះបាទចន្រ្ទវរ្ម័ន ។ លោកបណ្ឌិតមីសែល ត្រាណេបានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងបនែ្ថមទៀតថា កាលពីសម័យបុរេអង្គរនាអំឡុងឆ្នា៨០២ នេះ សេដ្ឋកិច្ច និង បរិយាកា សង្គមរបស់ តំបន់សៀមរាបអង្គរ មានការវិវឌ្ឍន៍ជាវិជ្ជមាន។ គេបានឃើញមានការរៀបចំដែនដី ឬនគរូបនីយកម្មដែនដីក្នុង តំបន់នីមួយៗនៃខេត្តនេះ យ៉ាងច្បាស់លាស់ទៅហើយ ចាប់តាំងពី ចុងសតវត្សរ៍ទី៦ នៃដើមសតវត្សរ៍ទី៧ នៃគ្រិស្តសករាជ។ ជនជាតិខែ្មរក្រោមការដឹកនាំរបស់ ព្រះមហាក្សត្រ និង ពួកព្រាហ្មបុរោហិត បានចាប់ផ្តើម គម្រោងការសាងសង់ ប្រាសាទឥដ្ឋដំបូងបង្អស់ជាច្រើនមានជាអាទិ ប្រាសាទព្រៃកេ្មង ប្រាសាទពោធិ ប្រាសាទគោកតាសៀន ប្រាសាទវត្តខ្នាត និងប្រាសាទព្រៃប្រាសាទជាដើម។ រីឯវិស័យសង្គមកិច្ចវិញ គេបានដឹងថា បុព្វការីជនខែ្មរ ចូលចិត្តកសាងទីលំនៅរបស់ខ្លួននៅកែ្បរៗ ទនេ្លសាបកែ្បរអូរ ស្ទឹងធម្មជាតិជាដើម។ ការកសាងប្រាសាទក៏ដូច្នោះដែរ គឺបុព្វការីជនខែ្មរតែងតែជ្រើសរើស រកទីតាំងណាខ្ពស់មិនលិចទឹក នៅរដូវវស្សា គំនិតរបស់ខែ្មរក្នុងការជ្រើសរើសទីតាំងខ្ពស់ សម្រាប់ការកសាងសំណង់ផេ្សងៗ ជាប្រយោជន៍រួម គឺនៅតែបន្តរហូតមកទល់សព្វថៃ្ងនេះ [២]។